Tim Marshall

Tìm Marshall là ký giả người Anh với hơn 25 năm kinh nghiệm về tin tức đối ngoại. Ngoài vai trò ký giả và biên tập viên, ông còn là nhà bình luận khách mời về các sự kiện thế giới cho BBC, Sky News. Những Tù Nhân Của Địa Lý là một trong năm cuốn sách của ông đều nằm trong danh sách bán chạy của The New York Times, và được xuất bản ra nhiều thứ tiếng, trong đó có Việt Nam.

Báo chí nói về Tim Marshall
Liên hệ tác giả
  • Những Tù Nhân Của Địa Lý
  • Chia Rẽ: Tại Sao Chúng Ta Đang Sống Trong Thời Đại Của Những Bức Tường
  • The Power of Geography: Ten Maps That Reveal the Future of Our World
  • Worth Dying For: The Power and Politics of Flags
  • Shadowplay: Behind the Lines and Under Fire: The Inside Story of Europe’s Last War

Review “Những Tù Nhân Của Địa Lý”

“Địa lý là một khoa học và quyển sách này thể hiện điều đó. Quyền sách dành cho nhũng ai quan tâm đến Khoa học xã hội như Lịch sử, Chính trị… và cả Địa lý nữa. Một quyển sách hay nên đọc.” – Đặng Huệ Chi (Tiki)

“Thật tuyệt vời khi được du hành qua các quốc gia bằng bản đồ. Để đọc cuốn sách này, chúng ta nên có một quả địa cầu cạnh bên, điều đó giúp sự tưởng tượng được chính xác và sống động hơn. Có thể nói đây là một trong những cuốn sách về địa lý hay và bổ ích nhất. Vì nó không chỉ đơn thuần là địa lý, mà từ căn bản của địa lý, những sự kiện lịch sử kéo dài là thứ liên quan mật thiết làm thay đổi thế giới và con người trong đó. Rất nên và đáng đọc không chỉ một lần.

Sách đưa chúng ta đi qua các cường quốc của các châu lục với những vị trí địa lý ảnh hưởng đến bản tính xã hội, văn hoá chính trị, tôn giáo, quyền lực và tư tưởng bành trướng của mỗi nước. Có quá nhiều kiến thức mà ta chưa từng tiếp cận đã được trình bày rất rõ ràng , cụ thể, sinh động ,cô đọng và hết sức mạch lạc.
Những cường quốc thuộc địa luôn vạch ra các đường biên giới nhân tạo trên giấy, chẳng đếm xỉa gì đến thực tế địa lý tự nhiên của khu vực đó. Không hề thậm xưng khi nói rằng có những đường biên giới phải vẽ bằng máu. Rồi thì những nước trung lập thường ít liên minh với nước nào đó vì họ có thể tự sản xuất năng lượng, tự bảo đảm cho an ninh và thương mại. Mỗi quốc gia đều có khu vực đệm ( những nước láng giềng thân thiết ) để hỗ trợ và giúp đỡ nhau khi có diễn biến.

Có một số nước có khu vực biên giới mà quân đội có thể dễ dàng vượt qua như Việt Nam và Trung Quốc. Khi sức mạnh quân sự của Trung Quốc ngày càng gia tăng, “Việt Nam ít khả năng bị lôi kéo vào chiến tranh lần nữa, thay vào đó kết thân với Hoa Kỳ để được bảo vệ hoặc lặng lẽ thay đổi sách lược ngoại giao để làm bạn với Bắc Kinh”. Thế kỷ 21, tham vọng bành trướng của Trung Quốc chĩa về nhiều hướng cả trên đất liền đến trên biển. Tranh chấp với Đài Loan, Nhật Bản trên biển Hoa Đông, với các nước Đông Nam Á trên biển Đông và dải biên giới với Ấn Độ và một số vùng thuộc dãy Himalaya. Không chỉ thế, sự hiện diện của làn sóng Trung Quốc xuất hiện ở hầu hết châu lục, thậm chí châu Phi nghèo nàn, họ kiểm soát chính trị và du nhập văn hoá . Với 1,4 tỷ dân và nhu cầu năng lượng khổng lồ, việc bành trướng ấy là điều dễ hiểu.

Các ông lớn như Nga và Mỹ có những tham vọng về nắm quyền kiểm soát tài nguyên biển và tự do hàng hải. Mỹ luôn đứng ra lên tiếng về những tranh chấp lãnh thổ, biển đảo, thậm chí xung đột vũ trang. Đó là một cách để thể hiện sức mạnh quân sự và vị thế của cường quốc đứng đầu. Cả Nga và Mỹ đều có những chiến lược tương lai đến tận Bắc Cực khi nơi này được cho là có trữ lượng khí đốt và dầu thô khổng lồ chưa được khai thác. Họ chuẩn bị những con tàu phá băng mở đường và riêng Nga cho tập trận thử với 155000 binh lính tại khu vực này, cắm cờ Nga bằng thép không gỉ dưới đáy Bắc Cực. Không giới hạn ở đó, họ chinh phục không gian không biên giới với hàng ngàn vệ tinh đến những nơi xa xôi nhất có thể, chuẩn bị cho một tương lai không xa của nhân loại khi trái đất quá tải và cạn kiệt.
Cuộc chiến Triều Tiên và Hàn Quốc mãi mãi dừng ở vĩ tuyến 38, nơi cộng sản và tư bản bị ảnh hưởng trực tiếp bởi địa lý. Nhật Bản trả giá bởi 2 quả bom nguyên tử lên Hiroshima và Nagasaki kết thúc tư tưởng độc tài về xâm chiếm lãnh thổ. Các nước châu Âu không ngừng tìm kiếm thuộc địa các thế kỷ trước, vẫn áp đặt tư tưởng tiến bộ lên những đường biên tự vẽ. Các nước châu Mỹ thì tranh giành lãnh địa một cách lặng lẽ thỏa hiệp hơn. Mặc dù từng được xem là nơi khởi nguồn của giống Homo Sapiens ( người tinh khôn ) nhưng châu Phi luôn bị tách biệt khỏi những dân tộc khác bởi sa mạc Sahara, Ấn Độ Dương và Đại Tây Dương. Họ có những bãi biển đẹp, nhiều sông ngòi và đất đai màu mỡ nhưng vị trí của sông ngòi hoặc bờ biển khó có thể thông thương, cản trở đến sự phát triển.

Chiến tranh lãnh thổ cũng chia cắt nhiều bang của Ấn Độ điển hình là với Pakistan và Bangladesh kéo dài hàng thế kỷ. Càng về sau, Ấn Độ càng nỗ lực củng cố quan hệ đồng minh với các nước Đông Nam Á và Nhật Bản để ngăn chặn sự thống trị của Trung Quốc, dù hợp tác với Mỹ như một đồng minh mới nhưng luôn nghi ngờ Mỹ có vẻ giống như một nước Anh kiểu mới, đó là cho mình quyền thao túng và tự quyết.
Chính quyền Pakistan thì luôn chơi trò hai mặt nên cái gọi là Taliban Pakistan hình thành kiểu cách riêng bất chấp chiến lược “trên đe dưới búa” của Hoa Kỳ. Với vùng Trung Đông, vị trí địa lý khô cằn khiến họ sinh ra chủ nghĩa lãng mạn sùng đạo lẫn tàn bạo. Nhà nước Hồi giáo và Tây Á cổ suý việc giết người và xâm chiếm lãnh thổ đã hình thành tổ chức IS ( Islamic State) và những cuộc thánh chiến rộng khắp, trở thành nhóm thánh chiến tiên phong “thu hút hàng nghìn tín đồ Hồi giáo nước ngoài.”

Các quốc gia không chỉ chạy đua về tài nguyên và nhu cầu năng lượng dẫn đến những cuộc tranh chấp trải dài nhiều thế kỷ và sẽ còn tiếp diễn mà còn bảo vệ quan điểm tôn giáo chính trị riêng, là nền móng cho những chiến lược xâm lăng. Những vị lãnh đạo quốc gia trở thành “tù nhân của địa lý”. Những giải pháp luôn có được và mất kèm theo những hậu quả tàn khốc cho nhân loại như biến đổi khí hậu, băng tan, nước biển dâng nguy cơ xoá sổ một số đất nước, cụ thể nhất là Bangladesh với 160 triệu dân và ở vùng trũng nhất trên địa cầu.

Một quyển sách không chỉ là tư liệu địa lý bổ ích mà thông qua đó ta có thể hiểu được lịch sử quốc gia, sự hình thành văn hoá tôn giáo, những chiến lược quân sự và những hệ quả đi kèm. Địa lý là một nhà tù mà trong đó ngoại giao và chính trị phải nỗ lực không ngừng để giải phóng cho nó khỏi sự lệ thuộc. Mỗi quốc gia tự khắc hiểu được vị trí của mình để chọn chiến lược phát triển riêng. Mượn câu nói nổi tiếng của thủ tướng Anh Winston Churchill cho vấn đề địa lý toàn cầu này: “Không có đồng minh vĩnh viễn, không có kẻ thù vĩnh viễn, chỉ có lợi ích quốc gia là vĩnh viễn.”” – Nguyet Minh (Goodreads)

Tìm hiểu thêm về sách tại Tiki hoặc Shopee hoặc Kim Đồng.

Review ” Chia Rẽ: Tại Sao Chúng Ta Đang Sống Trong Thời Đại Của Những Bức Tường”

“Hơi trùng lặp với những tù nhân của địa lý, chỉ khác là cuốn này tập trung khai thác những chia rẽ hữu hình và vô hình. Nên đọc 1 trong 2 thôi và đọc thêm những quyển viết sâu hơi về từng khu vực, vì Tim Marshall cung cấp những thông tin tổng quát nhất (mang tính chất gợi mở nhiều hơn)
Cuốn này và “những tù nhân của địa lý” phù hợp với người mới bước vào cuộc chơi địa chính trị, nhẹ nhàng tình cảm” – Xuan Phong (Goodreads)

“Một cuốn sách hay khi nói về hiện trạng về sự phân hoá giàu nghèo, phân biệt sắc tộc, tôn giáo, văn hoá, phân chia đẳng cấp… ở nhiều nơi trên thế giới. Điều đó xảy ra không chỉ giữa các quốc gia mà còn chính trong nội bộ 1 đất nước. Đây là 1 lẽ tất yếu vì chúng ta là con người, và chúng ta có những sự khác biệt, chúng ta cũng có những nỗi lo ngại, e sợ lẫn nhau.” – Hiền Nguyễn (Goodreads)

“Sau “Những tù nhân của địa lý”, một lần nữa ta gặp lại Tim Marshall trong “Chia rẽ”. Vẫn là vấn đề chính trị và địa chính trị nhưng trong cuốn sách này, then chốt cho những con bài chính trị lẫn xã hội nằm ở những đường biên giới trải dài từ vài đến hàng ngàn dặm khắp mọi lãnh thổ trên thế giới. Bên cạnh đó là những bức tường hữu hình lẫn vô hình được dựng lên khắp nơi bởi các đế quốc hay những quốc gia lớn – nơi mà hàng năm trong suốt nhiều thế kỷ, phải đón nhận làn sóng nhập cư bất hợp pháp từ các nước liền kề.

Tim Marshall nhấn mạnh vào việc “chia rẽ” khi mỗi năm, số lượng các bức tường mới được dựng lên ngày càng nhiều, ngăn cản lẫn làm chậm việc di dân bởi nhiều nguyên nhân chủ quan lẫn khách quan từ hai bên biên giới. Tuỳ tình hình địa lý và chính trị mà những bức tường đó mang những hình thái khác nhau. Khi thế giới xem “Vạn lý hỏa thành” của Trung Quốc là bức tường lửa “ngăn cách Trung Quốc về kỹ thuật số với thế giới bên ngoài “ thì Trung Quốc lại xem đó là tấm khiên “để bảo vệ dân Trung Quốc khỏi những ý tưởng nguy hại như dân chủ, tự do ngôn luận và văn hoá đồi trụy”. Vì thế mà sự chia rẽ trong dân chúng ngày càng sâu sắc hơn, chưa kể đến việc những vùng tự trị bị can thiệp và kiểm soát, đúng như nhận định “thúc đẩy sự thống nhất thông qua chia rẽ”.

Có vẻ như Tim Marshall luôn viết về những vấn đề của nước Mỹ bằng văn phong nhuần nhuyễn và phong cách thoải mái nhất. Vấn nạn nhập cư bất hợp pháp luôn là bài toán nan giải qua nhiều đời tổng thống. Quá nhiều cuộc thảo luận, quá nhiều phí tổn cho những bức tường đã được dựng lên trong thực tế nhưng dường như các nhà cầm quyền không thể ngăn chặn được quyết tâm di dân của người từ Mexico sang. Sự chia rẽ trong lòng nước Mỹ ngày càng lan rộng, người Hispanic ( gốc Tây Ban Nha ) chiếm ưu thế, người da đen vẫn bị phân biệt đối xử trong đời sống lẫn công việc, thông tin và mạng xã hội không được kiểm soát làm cho tự do dân chủ trở thành con dao hai lưỡi. Tất cả những điều đó gây chia rẽ nghiêm trọng. Dù có uyển chuyển lẫn cứng rắn, có trợ giúp nhân đạo lẫn đàn áp, nhưng cũng không thể giải quyết một cách rốt ráo và thỏa đáng.

Chính trị và địa chính trị bên bờ Tây dải Gaza vẫn là vấn đề muôn thuở. Israel dù là một quốc gia nhỏ bé, ít dân nhưng lại xuất thân từ quá nhiều sắc tộc. Dải Gaza đâu chỉ là bức tường bên ngoài chia rẽ họ với Palestine, có một bức tường bên trong chia rẽ họ bởi nền chính trị, từ Đảng cánh tả, hữu, Đảng Ả Rập và các Đảng tôn giáo. Từ đó Tim Marshall cho rằng “Sự chia rẽ này không bao giờ khép lại trừ khi có sự bình đẳng ở Israel và giải pháp hai nhà nước công bằng với người Palestine”.

Ta bắt gặp những bức tường cát sa mạc giữa các nước trong khối Ả Rập với khái niệm “chủ nghĩa dân tộc giả mạo”, bức tường núi của Ấn Độ, bức tường kẽm gai, bức tường trang bị công nghệ tối tân dọc các biên giới. Tiểu lục địa Ấn Độ cũng đã và luôn trở thành mái nhà tạm trú của vô số sắc tộc nhưng đó cũng chính là nơi mà đẳng cấp xã hội là thước đo cứng ngắc và gây bất bình đẳng nhất. Còn Bangladesh – một quốc gia quá khiêm tốn về diện tích và có địa hình ngang bằng mặt nước biển dường như cũng quá tải về dân số lẫn dân nhập cư từ biên giới Myanmar hay Pakistan. Từng là Đông Pakistan một thời, Bangladesh phải gánh vác tôn giáo cho một nhóm nhỏ dân tộc khác bên kia biên giới, không có khoản hỗ trợ, thay đổi khí hậu là một thách thức khổng lồ trong tương lai gần.
Châu Phi một thời đã từng lừng lẫy bao nhiêu thì nay thụt lùi và kiệt quệ bấy nhiêu. Những hình thức “bộ lạc” vẫn là cách vận hành xã hội ở khá nhiều nước thuộc châu lục này. Người Bồ Đào Nha xưa hay người Anh khi xâm chiếm Phi Châu, họ đã để lại những gì ngoài tôn giáo ngoại lai. Châu Phi vẫn chưa thể tự lực, đói nghèo, sinh đẻ không kế hoạch, khoảng cách giàu nghèo quá cách biệt lẫn thất học chính là những chia rẽ dài hạn khó có thể nối lại sau rất nhiều năm nữa.

Các nước Châu Âu nói chung, nước Anh nói riêng có nhân đạo không khi đón nhận làn sóng nhập cư từ vô số nước, trong đó có cả Việt Nam từ thập niên 70, người da đen thuộc địa và cả cộng đồng người Hồi Giáo. Bức tường Berlin giữa hai bờ Đông Tây nước Đức trước đây chẳng là gì so với những bức tường của thời điểm hiện tại. Những định kiến về tôn giáo, chủ nghĩa dân tộc và phân biệt chủng tộc gây nên những rạn nứt, những bạo động và thậm chí là khủng bố. Đó chẳng phải là sự chia rẽ điển hình của thế giới hiện đại hay sao?
Tóm lại, lịch sử dân tộc, vấn đề nhân chủng và tôn giáo luôn là những nguyên nhân chính gây lên xung đột và chia rẽ. Quá khứ và hiện tại luôn bị va đập nhau ở những bức tường vừa hữu hình lẫn vô hình. Nhiệm vụ của các nhà cầm quyền là ở mức độ quy mô. Ngạo mạn và hung hăng thì gây hại và tổn thất, nhân đạo thì dẫn đến lấn lướt và mất kiểm soát. Chỉ khi nào con người có thể bình đẳng về sắc tộc, tôn giáo, đẳng cấp và giai cấp, chỉ khi nào tiếng nói chính trị được đồng nhất, có lẽ khi đó sẽ không còn sự hiện diện của những bức tường.

Khó có thể gói gọn những chủ đề luôn là dầu sôi lửa bỏng của thế giới qua nhiều thế kỷ cho đến hiện tại trong vài trăm trang sách. Nhưng với Tim Marshall, vấn đề địa chính trị với nhà báo kỳ cựu ấy giống như được ăn, được thở mỗi ngày. Ông hài hước, thẳng thắn, không ngại chỉ trích về đường lối chính trị. Những trải nghiệm thực tế cùng kho tư liệu thông tin về các vấn đề toàn cầu khổng lồ ấy đã giúp ông đúc kết thành những quyển sách tưởng chừng khô khan mà cuốn hút. Chúng giúp người đọc tiếp cận được những khái niệm căn bản và phổ quát về tình hình thế giới thông qua địa chính trị, qua đó có cái nhìn đúng đắn cởi mở hơn trong vấn đề thời sự. Dù có những chủ kiến và hạn chế trong thông tin, dù giữ thái độ trung lập khi viết sách tốt đến đâu thì việc tranh cãi là điều không thể tránh khỏi. Nhưng Tim Marshall đã làm cực tốt trong góc nhìn của mình.” – Nguyet Minh (Goodreads)

Tìm hiểu thêm về sách tại Tiki hoặc Shopee hoặc Kim Đồng.

Như Hiếu

Bấm Facebook để chia sẻ bài viết!